Zasady dziedziczenia ustawowego

Z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jego spadkobierców. Przedstawione poniżej reguły dziedziczenia dotyczą spadków otwartych po dacie 28 czerwca 2009 r., kiedy to nastąpiła istotna nowelizacja przepisów prawa spadkowego.

O ile zmarły nie pozostawił testamentu, powołanie spadkobierców następuje według reguł wskazanych w kodeksie cywilnym. Wspomniane reguły będą też mieć zastosowanie w sytuacji, gdy co prawda testament został sporządzony, ale wskazany tam jedyny spadkobierca spadek odrzucił, został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, albo po prostu zmarł wcześniej niż spadkodawca.

Z chwilą śmierci spadkodawcy (otwarcie spadku) spadek nabywają następujące osoby:

1. Dzieci spadkodawcy oraz małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli któreś z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadał, przypada jego dzieciom (lub dalszym zstąpnym) w częściach równych. 
2. Małżonek i rodzice. Jeżeli spadkodawca nie zostawił dzieci (lub innych zstąpnych), powołani są do spadku jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi w takiej sytuacji jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. 
3. Rodzice. W przypadku braku dzieci (lub innych zstąpnych) i małżonka cały spadek przypada rodzicom w częściach równych. 
4. Rodzeństwo. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstąpnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstąpnym. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstąpnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. 
5. Małżonek. W braku zstąpnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstąpnych, cały spadek przypada wyłącznie małżonkowi spadkodawcy. 
6. Dziadkowie. W braku zstąpnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstąpnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstąpnym. W braku zstąpnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. 
7. Dzieci małżonka. W przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. 
8. Gmina, Skarb Państwa. W braku wcześniej wymienionych krewnych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa. 

Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), będąc przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), będąc też spadek odrzucić.

Jeżeli którykolwiek ze spadkobierców spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W konsekwencji, że udział spadkowy tego spadkobiercy przypada jego dzieciom w częściach równych.

Należy pamiętać, że małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu a może tego żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstąpnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Uprawnienie to nie przysługuje mu jednak, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

Podstawa:

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r. poz. 121).

Autor 

Łukasz Dziura, Radca prawny