Zadzwoń do Łukasz Dziura

Pojęcie, rodzaje i skutki ich wystąpienia.

Od osoby dokonującej czynności prawnej (np. zawarcie umowy, sporządzenie testamentu) wymagamy złożenia oświadczenia woli. Należy rozumieć przez to zasadniczo każde zachowanie się osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.

Niekiedy pojawić się mogą sytuacje, w których nasza wola nie będzie prawidłowo wyrażona. Mogą to być stany, które w czasie podejmowania decyzji wyłączają naszą świadomość lub swobodę. Ustawodawca w części ogólnej kodeksu cywilnego wymienia okoliczności, w których złożone przez nas oświadczenie woli niekoniecznie będzie rodziło skutki prawne. Niekoniecznie dlatego, bo złożone oświadczenie może być pozbawione skuteczności z mocy ustawy, ale będzie też wymagało inicjatywy składającego. Możemy wyróżnić następujące wady oświadczenia woli:

1)    Brak świadomości lub swobody (art. 82 k.c.),

2)    Pozorność (art. 83 k.c),

3)    Błąd (art. 84, 85 i 88 k.c.),

4)    Podstęp (art. 86 k.c.),

5)    Groźba (art. 87 i 88 k.c.).

 

Brak świadomości lub swobody

Kodeks stanowi, iż nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Orzecznictwo sądowe pokazuje, że stanami wyłączającymi świadomość lub swobodę w podejmowaniu decyzji są też chociażby narkomania, alkoholizm, psychoza czy długotrwała obłożna choroba. Oświadczenie złożone w takim stanie jest bezwzględnie nieważne. Co więcej, powołać się może na niego nie tylko składający, ale każda osoba, która ma w tym interes prawny.


Pozorność


Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Z sytuacją taką będziemy mieć do czynienia jeżeli strony ustalą między sobą, że oświadczenie co najmniej jednej z nich nie wywoła skutków prawnych, albo wywoła inne niż, te które wynikają z treści dokonywanej czynności prawnej. O ile w pierwszym przypadku czynność prawna będzie bezwzględnie nieważna, ważność tej drugiej będziemy oceniać według właściwości ukrywanej czynności prawnej. Jeżeli wskutek pozornego oświadczenia woli osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona od obowiązku, pozorność nie ma wpływu na odpłatność czynności prawnej (chyba, że osoba trzecia działała w złej wierze).

 

Błąd

Przez błąd rozumiemy mylne wyobrażenie człowieka o rzeczywistości. Przy czym w tym konkretnym przypadku chodzi tu o błąd, który ma znaczenie prawne – odnosi się do treści dokonywanej czynności prawnej. W dodatku kwalifikował się będzie jedynie błąd istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Jeżeli oświadczenie woli składane jest innej osobie, uchylenie się od jego skutków jest dopuszczalne, jeżeli:

- błąd został wywołany przez tę osobę (chociażby bez jej winy),

- osoba ta wiedziała o błą™dzie

- osoba ta mogła z łatwością błąd zauważyć.

Przesłanki powyższe nie dotyczą jednak czynności prawnej nieodpłatnej (np. darowizna).

Od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie pod wpływem błą™du, uchylić się można poprzez złożenie adresatowi oświadczenia na piśmie w czasie roku od wykrycia błą™du.

 

Podstęp

Błąd nie musi natomiast być istotny, a nawet dotyczyć czynności prawnej, jeżeli ten został wywołany podstępnie przez drugą stronę. O podstępie możemy mówić, jeżeli adresat oświadczenia celowo i świadomie wprowadza w błąd składającego oświadczenie (np. podawanie nieprawdziwych informacji, utwierdzanie osoby w mylnym przekonaniu). Ustawodawca zrównał podstęp adresata z podstępem osoby trzeciej, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna. Tak jak w przypadku błą™du, od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego na skutek podstępu można uchylić się przez złożenie oświadczenia woli na piś›mie w terminie roku od wykrycia błą™du.

 

Groźba

Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej grośby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeń„stwo osobiste lub majątkowe. Przy tej wadzie podkreś›la się, że grośba musi być poważna tj. osoba, wobec której kierowana jest grośba musi odczuwać realne, poważne niebezpieczeń„stwo. Grośba musi wywołać przymus psychiczny, obawę wywołaną celowo dla wymuszenia oświadczenia woli. Osoba, która złożyła oświadczenie pod wpływem grośby, może uchylić się od jego skutków poprzez złożenie adresatowi pisemnego oświadczenia o uchyleniu się od jego skutków w terminie roku od chwili, w której stan obawy ustał.

 

Podstawa:

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z póĹşn. zm.).

Autor

Łukasz Dziura, Radca prawny